İlim Yolculuğuna Hoş Geldiniz
İlahiyat Fakültesi
15/01/2015 21:54:47 - 15/01/2015 21:54:47 - 19330 Okunma

Osmanlı Başkentlerimizde Günümüz Ezan ve Salât-u Selam Musikisi Uygulamalarının Değerlendirilmesi (Uğur ALKAN)

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Bilimleri Dalında Prof. Atilla Sağlam danışmanlığında ve TÜBAP 2012/192 No’lu proje desteği ile hazırlanan Osmanlı Başkentlerimizde Günümüz Ezan ve Salât-u Selam Musikisi Uygulamalarının Değerlendirilmesi başlıklı yüksek lisans tezi seminer konusu olarak belirlenmiştir. İlgili bu çalışmanın amacı: Osmanlı Devletine başkentlik etmiş olan -Bursa/Edirne/İstanbul illerindeki günümüz “Ezan ve Salât-u Selam” musikisi uygulamalarını kayıt altına alarak notaya aktarmak ve icra sırasında ortaya çıkan makam ve ezgisel seyirleri tespit etmektir. Bu çalışmadaki araştırma evrenini “Türkiye’deki Cami Musikisi” oluştururken, çalışma evrenini ise; “Ezan ve Salât-u Selam Musikisi” oluşturmaktadır. İlgili çalışmanın örneklemi ise; “Bursa-Edirne-İstanbul İllerindeki Günümüz Sabah ve Akşam Ezanı Uygulamalarının Değerlendirilmesi ile Günümüz Salât-u Selam Musiki Uygulamalarının Değerlendirilmesi” olarak belirlenmiştir. Araştırma ana sorusu “Osmanlı Başkentlerinde Ezan ve Salât-u Selam Musikisi Uygulamalarının Durumu Nedir?” şeklinde belirlenmiştir. Araştırmanın yöntemi nitel araştırma yöntemi olup, alan araştırması deseni ile örnek olay desenlerinde uygulanmıştır. Araştırmada verilerin elde edilmesinde sesli ve görüntülü kayıtlardan yararlanılmış, bu kayıtlar nitel çözümlemeden geçirilerek verilerin nota malzemesi “Makam 0.1” adlı sayısal inceleme ve çözümleme programı ile çözümlenmiştir. Ortaya çıkan bulgular üç müezzinin görüşlerini ve uzman müezzin görüş ve eleştirilerini kapsayacak biçimde metinleştirilmiştir: “üç müezzinin birbirlerini tanımamalarına rağmen sabah ve akşam ezanı okuyuşlarında benzer bir icra ve üsluba sahip olmaları” örnek ve dikkat çekici sonuçlardan biridir.

Çalışmanın Önsözünden;

              Türklerin İslâm dinini kabul etmesi; 8. yüzyılda Türgeşlerde [Türgişler] bir devlet yöneticisi olan ve güçlü bir etki alanı oluşturması bakımından özel öneme sahip Nizak Tarhan’ın İslâm’ı kabul etmesine bağlanabilir. Nizak Tarhan; Türklerin İslâm dinine yönelik dönüşümlerinin temel kişilerinden olmasının yanı sıra Arap gelenekleri ve ekiniyle buluşmasının da simge isimlerindendir. Örneğin; kardeşinin oğluna Hz. Osman’ın adı verilmiş ve o günden sonra Türkler arasında Osman adı yaygınlaşarak günümüz Türklerinde Osman adının Türk olduğu konusu dahi sorgulanmaz hale gelmiştir. Osman adından başka Nizak Tarhan İslâm dinine güçlü bir bağ ile bağlanmış, –kaynaklar bu bağlılığın dönemin Arap valilerinin bağlılığından daha güçlü olduğu yönünde bilgiler vermektedir- kendi adını da Allah’ın kulu anlamına gelen “Abdullah” olarak değiştirmiştir.

              Emevi ve Abbasi devlet yapısında görülen İslâm ve devlet arasındaki siyasi bağlar Nizak Tarhan adına bağlı olarak İslâm inancına yönelmenin devlet düzeyinde Karluklar aracılığıyla Karahanlı devlet yapısına ve sonrada Selçuklu ve Osmanlı devlet yapısına yansıyarak Türk devlet anlayışına da etki etmiştir. Böylece İslâm dini hem Türklerin hem de devletin dini olmuştur.

              Türklerin gerek bireyler nezdinde gerekse devlet düzeyinde İslâmiyet ile buluşması elbette hayatın her aşamasını, doğal olarak gelenekleri ve görenekleri etkisi altına almıştır. Bu etkilenmeden en güçlü payı musikinin aldığı söylenebilir. Türklerin güçlü musikilerinin olduğu Çin, Moğol, Rus ve Türk kaynaklarında açıkça ifade edilmektedir. Bu musiki içerisinde devlet ve halk tabanlı iki ayrı tür olduğu her iki türün de kendi alt katmanlarını oluşturduğu bilinmektedir. Devlet elinde gelişen musikinin “Han, Kağan yani Hun” döneminden Osmanlıya nevbet ve mehter aracılığı ile aktarıldığı ve bu aktarımın güçlü bir Mevlevi musikisi ile TSM ve Türk din musikisini oluşturduğu; halk elindeki musikinin deyiş ve nefesler aracılığı ile dergâhlarda da tasavvuf musikisini oluşturduğu anlaşılmaktadır. Tüm bu gelişmeler içerisinde konumuz ile doğrudan bağlantısı olan Türk din musikisinin kolları arasında yer alan cami musikisinin yeri hem Türkler için hem İslâm inancı için çok özel bir konumda bulunmaktadır.

              Cami musikisinin özü ezandır. Bu öz daha sonra Kur’an, kâmet, salât-u selam ve mevlid vb. türlerle beslenmiş ve zenginleşmiştir. Türklerin elbette inanç musikileri vardır ancak İslâm sonrası inanç musikilerinin Türkiye Türklerinde İslâm kaynaklı bir Türk din musikisi türü oluşturduğu bunun odağında ise cami musikisinin olduğu tespit edilmiştir.

              Günümüzdeki araştırmalar doğrultusunda ortaya çıkan verilerde; Ezan ve Kuran –ı Kerim’in bir musiki eylemi içerisinde okunmasının sanatsal bir yaratıcılık olduğu yönünde ağırlık kazanan görüşler bulunmaktadır. Bu tez kapsamında gerek çözümlemeleri yapılan önceki ezan musikilerinin notaları gerek yeni veri olarak kayıt altına alınan ezan icralarının çözümlemeleri, bu sanatın Türk din musikisi sanatı olduğunu kanıtlar düzeyde bulgu ve sonuçlar ortaya koymaktadır.

              Ezan musikisi; cami musikisinin merkezini oluşturması -her gün beş vakit insanları namaza çağıran vazifesinin olması- bakımından icrasında yüksek nitelikler gerektiren bir musiki olup, bu niteliklerin aranması Kuran-ı Kerim ayetleri ve Hz. Peygamber hadisleri ile desteklenmektedir. Bu tez kapsamında gerek ezan ve cami musikisinin icra niteliği ve tarihsel gerçekliğine ilişkin taramalar yapılmış gerek kayıt altına alınan sabah ve akşam ezanlarının notaları incelenmiştir.

              Tezin kuramsal çerçevesini oluşturan bu taramalardaki açıklamalardan olmak üzere Osmanlıya başkentlik yapmış olan Bursa, Edirne ve İstanbul kentlerinin birer camisinde –saltanat bakımından değer ifade eden cami örneği üzerinde- tüm ezanlar bir hafta boyunca kayıt altına alınmış ve bunlardan en uzun ve en kısa süreli sabah ve akşam ezanlarına yönelik çözümlemelerden bulgular ve sonuçlar elde edilmiştir. Salât-u selam kayıtlarına yönelik çözümlemelerde notasyon kullanılmayarak sadece icradaki genel durum üzerinden değerlendirilmiştir.

Akademik Seminerler

Facebook Twitter Google Plus
Akademik Seminer(Uğur Alkan)
Telefon Tablet Bilgisayar Bu website tüm cihazlarla uyumludur.